Hij had er duidelijk nog geen zin in, de eigenaar van het ons aangeraden ristorante: Klanten! Buitenlanders! dus veel te vroeg. Er staat wel 19.15 op de deur, maar dat is Italiaanse tijd, en betekent eigenlijk half acht, maar liever nog wat later. Net als gisteravond in Siena- ‘klanten, werk, maar ik ben nog niet zo ver’. Later ontdooide hij en was erg aardig. Goed, te vroeg dus, maar ‘oma’ zei dat we gewoon konden gaan zitten. Ze bleek 100 te zijn en had het familiebedrijf 73 jaar geleden opgericht. Ze zat er de hele avond- aan o.a een glas wijn, volgens Bea was het aangelengd. De hele familie was bij iedere gast in rep en roer, het ging allemaal net: de een sneed brood en tapte water, de ander stond Amerikanen in het Engels te woord, een derde deed de keuken , etc- ieder naar z’n competentie, zeg maar. De balans met Oma van 100 werd na een tijdje recht getrokken door een boreling van een paar weken- zusje van drie was er al enige tijd. Om negen uur - wel te verstaan! In Ndl zouden ze al lang slapen. Socialisatie heet zoiets volgens mij. Dát is eten in een echt Italiaans Ristorante- leuker kun je het niet krijgen, Italiaanser ook nauwelijks; veel leuker dan met Amerikanen. Cultuur, schreef ik eerder, is met handen te tasten. En nog meer overigens. Onderweg van Lucca via San Gimignano naar Siena vielen me de vele vervallen en leeg staande kerkjes en abdijen op. Ze zijn op hun eigen manier nog steeds fraai. Het zijn er echt heel veel en ze staan er over honderd of meer jaar waarschijnlijk nog. En opeens kwam het mooie gedicht van C.O. Jellema boven: het kerkje van Fransum. (Ex)-Groningers kennen het ongetwijfeld, in het stille weidse Groningse land, op een wierde, alleen omgeven door bomen). Jellema (docent van mij aan het germanistisch instituut) - germanist en theoloog- weet een beeld van het kerkje, dat al lang niet meer als zodanig functioneert, op te roepen vol paradoxen. ‘ bestaat nog god’ - zo vraagt hij in de eerste regel, om te eindigen met: ‘ van het uitblijvend antwoord de schrijn’ ( het gedicht is op internet te vinden). Wat een talige en anderszins-vondst. Dat komt boven bij me als ik bij zo’n verlaten abdij kom; al die oude kerken, abdijen- functieloos lijken ze, toch laat men ze staan - ‘ van het uitblijvend antwoord de schrijn’. Nu doet men dat alles meer privé zo lijkt het- in veel tuinen zie ik kleine bouwsels met Maria-afbeeldingen in een mini-kapelletje - idem aan huizen. En ik kom in een piepklein dorpskerkje waar naar het even kleine altaar een loper voert- zo een hadden we vroeger op de trap: donker rood, zwart en geel, hartstikke klassiek. Hier lag die keurig op de grond: stijf van het zand, kleuren nauwelijks herkenbaar, maar: keurig netjes naar het altaar leidend! En zo loop ik door het herfstige Toscaanse land . Zelfs de oude strijd tussen keizer en paus komt boven: wie heeft het voor het zeggen? De keizer/koning moest in de 11e eeuw z’n meerdere erkennen in de paus (tocht naar Canossa)- en je ziet hier nog steeds de concrete uitwerkingen van die machtsstrijd. Perugia in Umbrië is er een voorbeeld van: welk gebouw is het hoogste- de kerk of de zetel van de wereldlijke macht? In Siena hetzelfde. Hoog boven alles uit torent de Duomo. De toren van het Palazzo Pubblico is weliswaar van afstand bijna even hoog, maar legt het door z’n rankheid duidelijk af tegen de Duomo in diens massive aanwezigheid. De verhoudingen moesten wel even duidelijk gemaakt worden. Zo was in de aanloop hierheen, het Aostadal o.a, het aantal burchten of ruïnes ervan opvallend: en altijd boven het dorp of de stad gelegen- en dus boven de kerk. Toeval? Ik geloof er niets van .

Siena!! Kan het mooier dan Lucca? Ja, Siena. Met meer hoogteverschil en dus kruip-door- sluip-door- gangetjes, en huizen boven die donkere steegjes, waarachter weer iets ... etc etc. Ik was aan een rustdag toe- al weer- en we besloten die in Siena door te brengen; alsof we er niet al vele keren waren geweest: wat een stad! Een dool-stad! Met toch het mooiste plein, de CAmpo, al begon ik te twijfelen toen we de Piazza Cisterne in S.Gimignano zagen (oordeel zelf- als de foto’s niet te ‘zwaar ‘ zijn om geplaatst te worden).

We weten zo van de nood (Bea kan voorlopig minder dan gedacht) een deugd te maken: auto gehuurd, en ze gaat vooruit, ergens anders heen en loopt me tegemoet. Wellicht dat de laatste etappes wel lukken. Ik loop door en het einde komt in zicht: de hak van mijn schoen is bijna tot nul afgesleten; mijn fysieke grens komt in zicht. Ik merk het effect van 4 maand lopen- het lichaam is bijna op. Het gekke is dat ik snel herstel van een inspanning, maar 30 km is eigenlijk te veel, als het steeds glooiend op en neer gaat- niet hoog, maar toch- put me dat uit.Het is zwaarder dan twee maand terug. Yves-Pierre, een Belgische pelgrim, we ontmoeten elkaar al wekenlang, zegt me: 25 km, meer gaat niet meer- en hij is veel jonger dan ik. Ik ben opgelucht- het is dus niet abnormaal. Wist ik ook wel, maar toch. Een etappe van 33 km ga ik dus opdelen. Maar genieten van het gebied kan ik wel-,toen we hier jaren her kwamen vond ik het merkwaardig genoeg al fascinerend:een maanlandschap, en ik vond het schitterend- nog steeds, en nu lóópik er doorheen! Het weer is buitengewoon mooi, zacht, zonnig, met die speciale gloed van de herfst- en nog steeds geen inzinkingen, fysiek noch mentaal. Nog 11 etappes en de reis van mijn leven is afgerond.

( foto’s komen later)

BuenaNotte