Ieder goed verhaal kent een passend slot. Ik ben ook toe aan een afronding. Enkele maanden geleden begon ik mijn verhaal met dat citaat van Bloch: der Reiz der Reise. Die Reiz, die aantrekkingskracht, zit wel daarin, dat je nooit weet wat de reis zal brengen - het doel is/was bekend, maar verder....? Je vult die deels zelf in, deels wordt die ingevuld door wat op je pad komt. Rome is bereikt. Het Testimonium dat ik de pelgrimage heb voltooid heb ik gisteren ontvangen in de kerk der Friezen (heeft, sorry Friezen, niets met Friezen in huidige zin te maken!) na overleg van het met stempels gevulde pelgrimspaspoort. Ik moet eerlijk bekennen: tot aan de StBernhard was dat leeg, ik vergat ze steeds, vond het onbelangrijk. Esther, met wie ik een tijdje liep, was daar alerter op en ik deed mee, zo vulde zich mijn paspoort toch redelijk en dus krijg ik het Bewijs. Maar het echte stempel zit ergens anders. De echte afronding is ook van andere orde. De laatste 2 weken kwam opeens een essay boven dat ik vorig jaar las , vooral een uitspraak daaruit die mij toen al trof: ‘ een wezen is vrij, als het in zijn element is’. We gebruiken dat woord element wel in de simpele betekenis als ‘je prettig voelen’, maar het is meer dan dat. Een vis voelt zich niet prettig in water- het is elementair voor de vis, het is wat fundamenteel bij hem hoort. Zo rondde zich mijn reis af met deze gedachte. Je denkt na, reist door je leven: wat heeft zich daarin als elementair betoond? Mijn verhalen in dit blog zijn er een afspiegeling van geweest, zonder dat ik het precies wist. Ze waren belangrijk, schreef ik, ze ordenen, schiften - en gaven zo aan wat elementair is voor mij. Gaandeweg werd dat steeds duidelijker.

Ik vond het frappant: aan het eind van de reis kwam dat citaat boven, toen pas; en het geeft perfect het kader aan van het voorgaande. De wereld van de letteren, de filosofie, de theologie de muziek en meer: dat is elementair voor me. Ik vatte het samen als de wereld van de geest, en ook de Geest. Ik ‘wist’ het al, als kind al las ik heel veel, nu viel het op z’n plek. De Reiz der Reise krijgt een ongedachte invulling. Iemand van jullie, een oud dispuutsgenoot uit mijn studententijd die bij toeval mijn blog tegenkwam, verwoordde het zo: je vindt, zonder te zoeken. Heel goed gezien en verwoord. Ik ging niet op pad om iets te zoeken, de Reiz bestond juist daarin dat ik dat niet deed. Zo heeft deze reis van mijn leven meer gebracht dan ik durfde hopen. Pelgrimeren wordt vaak gezien als afzien, als moeizaam voorttrekken, moeilijkheden overwinnen. Ik heb het ervaren als een vreugdevolle onderneming, in het volle besef geweldig veel geluk te hebben gehad: geen tegenslag, op een enkele blessure na in Limburg. Een vreugdevolle onderneming - dat was het, met elementaire (!) ervaringen.

Rest mij jullie allen te bedanken, met je hartverwarmende reacties, die me soms onbedaarlijk deden lachen of ook ontroeren. Jullie als lezers op de achtergrond waren belangrijk, ook diegenen die ik helemaal niet ken maar als (ex)medepelgrim mij volgden (zo herkende in de kerk van de Friezen gisteren Martin mij van de foto op mijn blog; een ander citeert me in haar blog); jullie werden steeds belangrijker: ik dacht veel na over wat te vertellen en hoe, want wat of wie ben je zonder de ander, je volgers? Ik onderschatte dat aanvankelijk, en schreef voor mezelf, maar dat verschoof wat naar jullie toe. En dan al die tientallen mensen die ik ontmoette, veelal met naam, vaak niet eens. Ze blijven deel uitmaken van mijn verhaal. Nooit genoemd bijvoorbeeld: een jonge vrouw uit een buitenwijk van Trier: ‘bitte, denken Sie noch mal aan mich, wenn Sie nach Rom kommen- ich heisse Petra’. Het werd me nog een paar keer gevraagd. Of gewoon de groet vanuit de auto, (we zien je wel, buon camino- wil het zeggen) - het is onvergetelijk.

Ondertussen ben ik van gedaante veranderd: toerist in Rome, en we genieten er van; doen alles lopend en dat gaat goed, ook met Bea. Donderdag vliegen we terug en ik zie er naar uit. Het was meer dan goed, een vreugdevolle onderneming. Ieder -bekend, onbekend: mille grazie vanuit de eeuwige stad.